Historia ChAUW

Chór Akademicki Uniwersytetu Warszawskiego rozpoczął swoją działalność w 1921 roku, z chwilą utworzenia przy uczelni Akademickiego Koła Muzycznego. Opiekunem Koła z ramienia władz Uniwersytetu został profesor filozofii Eugeniusz Jarra, który pełnił tę funkcję aż do 1939 r. AKM skupiało młodzież ze wszystkich uczelni stolicy i wszystkich kierunków studiów w kilku sekcjach: dramatycznej, muzyki solowej, chóru oraz orkiestry.

Na początku chórzyści zbierali się na próbach prowadzonych przez Tomasza Janikowskiego i Tadeusza Pabisiewicza na zapleczu księgarni Gustawa Wolffa, współwłaściciela firmy „Gebethner i Wolff”. Pan Wolff przyprowadził kiedyś na próbę swojego przyjaciela, Piotra Maszyńskiego, wielkiego kompozytora, dyrygenta i pedagoga, prowadzącego zespół Warszawskiego Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”, którego był założycielem. Wkrótce został on pierwszym dyrygentem Chóru i od tego czasu próby odbywały się przy ul. Sienkiewicza 12, na tyłach Filharmonii, w lokalu użyczonym przez „Lutnię”. Wspólnie z Piotrem Maszyńskim pracował ówczesny student Konserwatorium Muzycznego, Feliks Rybicki, który przejął potem dyrygenturę. Pod jego kierownictwem Chór szybko osiągnął wysoki poziom artystyczny dając szereg publicznych koncertów i w 1923 r. otrzymując pierwszą nagrodę na  Ogólnopolskim Konkursie Chórów w Toruniu; występował na uroczystościach akademickich, w radiu i filmie. Do współdziałającej wówczas Chórem sekcji solowej należeli m. in.: Jan Kiepura, Maria i Kazimierz Czekotowscy, Maria Kuncewiczowa, Tadeusz Bocheński (pierwszy spiker Polskiego Radia), Elżbieta Dziewońska, Mieczysław Rogowski (zginął w powstaniu).

W 1935 r. Chór przyjął nazwę „Lira”, zgodnie z sugestią prof. Jarry, który pragnął nawiązać do tradycji z czasów I wojny światowej (kiedy przy Uniwersytecie od 1915 r. działał chór pod tą samą nazwą). Zespołem nadal dyrygował Feliks Rybicki, przejściowo Jan Maklakiewicz, a w ostatnich latach przed wojną Tomasz Kiesewetter. Program wykonywany przez Chór składał się wtedy przede wszystkim z pieśni ludowych i patriotycznych. Za podstawowe źródło literatury służyły śpiewniki Piotra Maszyńskiego. Feliks Rybicki skomponował kilka utworów specjalnie dla tego zespołu.

Chór Akademickiego Koła Muzycznego koncertował nie tylko w kraju - był również zapraszany na występy zagraniczne. Wśród pamiątek przechowywanych przez byłych chórzystów znalazło się na przykład zaproszenie na koncert, który odbył się 30 kwietnia 1936 r. na Uniwersytecie w Rydze.

Wojna przerwała wszelką działalność kulturalną środowiska akademickiego Warszawy. Chór na nowo powołano do życia na początku lat pięćdziesiątych z inicjatywy studenta filologii polskiej i ucznia szkoły muzycznej, Stanisława Młynarczyka. Pierwsze próby miały miejsce w sali Klubu Studenckiego w budynku położonym przy głównej bramie Uniwersytetu, a później w salach Auditorium Maximum. Pismo rektora Uniwersytetu z 30 marca 1955 r., przygotowane dla Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego informujące Departament Studiów Uniwersyteckich o tym, jakie zespoły artystyczne działają na terenie uczelni, zawiera następujące informacje o Chórze: ogólnouczelniany zespół chóralny, który istnieje od marca 1954 r. i liczy ok. 50 osób. [...] bogaty program, ale pracę utrudnia niejednolita frekwencja na próbach i brak pianina do akompaniamentu. Śpiewano wówczas przede wszystkim piosenki ludowe, choć trudne było zdobycie odpowiedniej literatury, nut i opracowań dla chóru, więc Stanisław Młynarczyk wiele melodii opracowywał sam. Dużą rolę pełniły w tamtych czasach pieśni masowe i tu nie było problemu z uzyskaniem nut czy specjalnych opracowań na poszczególne głosy. Wykonywano zarówno pieśni polskie, jak i radzieckie, niezbędne zwłaszcza podczas akademii pierwszomajowych czy z okazji kolejnych rocznic rewolucji październikowej.

Pierwszym oficjalnym dyrygentem nowo założonego Chóru został Edward Jozajtis, doświadczony muzyk i pedagog. Chór szybko włączył się w nurt uniwersyteckiego życia kulturalnego; brał udział w uroczystościach akademickich, międzynarodowych obozach studenckich, dawał koncerty w Warszawie i innych miastach. Repertuar z pierwszych lat działalności zespołu obejmował pieśni M. Krzyńskiego, P. Maszyńskiego, a także opracowania utworów F. Chopina i J. Brahmsa.

W latach 1960-63 r. dyrygentem i kierownikiem artystycznym Chóru był Zbigniew Soja, znakomity muzykolog i pedagog. W tym czasie próby przeniesiono do Szkoły Muzycznej przy ul. Miodowej. Zespół występował na licznych imprezach w kraju, odbył pierwszą zagraniczną podróż - w 1962 r. do NRD, a w maju 1963 r. zajął IV miejsce na Ogólnopolskim Konkursie Chórów Studenckich w Gdańsku. W tym samym roku kierownictwo artystyczne Chóru objął Mirosław Perz – młody muzyk i zarazem muzykolog, miłośnik muzyki dawnej (zwłaszcza staropolskiej) i twórczości chóralnej XX w. Naturalne stały się związki Chóru z Instytutem Muzykologii; próby odbywały się w salach Instytutu w Pałacu Kultury i Nauki na VIII piętrze. W repertuarze zespołu zaczęły się pojawiać utwory takich kompozytorów, jak G. De Machaut, H. Purcell, A. Scarlatti, C Monteverdi, J. S. Bach, M. Gomółka, Wacław z Szamotuł, B. Pękiel i inni.Na przełomie marca i kwietnia 1964 r. Chór wyjechał na pierwsze prawdziwe tournée do Jugosławii. Dzięki bardzo intensywnej pracy zespół zdobył pierwsze znaczące nagrody: w 1965 r. zajął I miejsce w Konkursie Chórów Amatorskich o Złoty Laur XX-lecia PRL, a w 1967 r. – II miejsce na Ogólnopolskim Konkursie Chórów Studenckich „Polska muzyka dawna” w Szczecinie. W październiku 1967 r. Chór odbył koncertowe tournée po Finlandii.

W październiku 1968 r. Mirosław Perz wyjechał na roczne stypendium naukowe do Włoch, a zespół przejął Maciej Jaśkiewicz, absolwent dyrygentury Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (obecnie Akademii Muzycznej) w Warszawie. W kwietniu 1969 r. Chór wyjechał do Szwajcarii i uczestniczył w Międzynarodowym Festiwalu Chórów w Montreux, gdzie otrzymał wyróżnienie i honorowy dyplom. Kolejne sukcesy to: III miejsce w Konkursie Chórów Studenckich w Krakowie w maju 1969r., I nagroda i Brązowa Lutnia podczas kokursu „Legnica Cantat 3” w czerwcu 1969r., III miejsce na Ogólnopolskim Festiwalu Chórów Studenckich „Polska muzyka współczesna” w Gliwicach w kwietniu 1970r., puchar rektora PWSM w Konkursie Chórów Studenckich Środowiska Warszawskiego o puchar rektora PWSM w Warszawie, I nagroda dla  najlepszego zespołu mieszanego w konkursie „Legnica Cantat 4” w czerwcu 1970 r. Największym osiągnięciem było zajęcie I miejsca w kategorii chórów mieszanych i nagroda The Inter-Tie Trophy – Stalowy Kamerton na Międzynarodowym Festiwalu Chórów w Middlesborough w Anglii - lipiec 1970r. W 1971 r. Chórowi przyznano Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia z okazji 50 rocznicy jego istnienia.

W sierpniu i wrześniu 1971 Chór odbywa tournée po Europie, podróżując przez Czechosłowację, Austrię, Włochy, Francję, RFN i NRD, składając rewizyty zespołom chóralnym i dając liczne koncerty. W marcu 1972 kierownictwo Chóru objął ponownie Mirosław Perz, wtedy już docent doktor muzykologii. Przez sześć kolejnych lat kontynuował pracę z Chórem, wzbogacając repertuar o utwory z okresu renesansu, baroku i klasycyzmu, a także współczesnej muzyki polskiej; był to czas wielu koncertów w kraju i za granicą. Funkcję swą Mirosław Perz pełnił do 30 września 1977 i tylko na wyjazd Chóru do Francji i RFN we wrześniu 1975 r., poważnie chory, przekazał pałeczkę dyrygencką Jolancie Grzymskiej, wówczas studentce PWSM w Warszawie.

W roku akademickim 1977/78 kierował Chórem młody, utalentowany dyrygent, Andrzej Chmielowiec, a w 1979 r. zastąpił go Andrzej Banasiewicz, który do repertuaru wprowadził utwory nie wykonywane dotąd w Polsce, jak np. Missa Brevis C-dur W. A. Mozarta. W maju 1979 r. na konkursie „Legnica Cantat 12” Chór zdobył dwie nagrody: dla najlepszego chóru mieszanego oraz dla najlepszego chóru akademickiego, a w grudniu – wyróżnienie na III Warszawskim Przeglądzie Chórów. Podczas wakacji 1979 r. Chór wyjechał do Holandii, a w następnym roku występował na  licznych koncertach w Hiszpanii; za każdym razem spotykał się z gorącym przyjęciem publiczności i przychylnymi recenzjami.

Od kwietnia 1981 do marca 1982 kierownikiem artystycznym i dyrygentem Chóru był Andrzej Potapczuk. Z powodu stanu wojennego, od 13 grudnia 1981 do marca 1982 zawieszono wszelkie zajęcia na UW, a więc także próby Chóru. Po wznowieniu działalności zespołu od kwietnia do listopada 1982 funkcję kierownika artystycznego i dyrygenta pełnił Mirosław Kapsa, doktorant Instytutu Muzykologii; w listopadzie 1982 jego miejsce zajął Kazimierz Bukat, absolwent warszawskiej PWSM. Repertuar przygotowany przez nowego dyrygenta obejmował m. in. utwory M. Gomółki, M. Zieleńskiego, B. Pękiela, G.G. Gorczyckiego, H. L. Hasslera, T. Tomkinsa, T. Morleya, H. Purcella, H. Schütza, J. S. Bacha, A. Scarlattiego, K. Szymanowskiego. Na Festiwalu „Legnica Cantat 15” w maju 1983 r. Chór wyróżniono nagrodą im. Wacława Lachmana. W maju 1984 r. Chór odwiedził Włochy i Hiszpanię, jak zwykle dając liczne koncerty. Z okazji 300 rocznicy urodzin J. S. Bacha w maju 1985 r. zespół wykonał Magnificat D-dur w Auditorium Maximum oraz w warszawskiej Katedrze św. Jana. We wrześniu tego samego roku Chór odbył ponad trzytygodniowe tournée po licznych miejscowościach Hiszpanii. W programie przeważała muzyka polska.

W styczniu 1986 r. kierownictwo Chóru objął Janusz Wiliński, wówczas student V roku Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie. Z okazji jubileuszu 65-lecia swojego istnienia Chór wykonał wspólnie z orkiestrą barokową „Concerto Avenna” Glorię RV 589 A. Vivaldiego i kantatę J. S. Bacha Gloria in excelsis Deo BVW 191 podczas uroczystego koncertu w Akademii Muzycznej w Warszawie. W lipcu 1986 r. koncertował w Wielkiej Brytanii; w Polsce wystąpił w Filharmonii Narodowej, Katedrze Oliwskiej i Filharmonii Szczecińskiej. W maju 1987r. otrzymał nagrodę dla najlepszego chóru akademickiego na festiwalu „Legnica Cantat 19”, a jego wykonanie Glorii z Missa Brevis Romana Palestra jury uznało za najlepszą interpretację polskiego utworu współczesnego. 13 czerwca wraz z innymi chórami Chór Akademicki UW śpiewał podczas uroczystej mszy koncelebrowanej przez papieża Jana Pawła II na zakończenie Krajowego Kongresu Eucharystycznego. W lutym 1988 r. Chór wyjechał do Finlandii, dając łącznie 20 koncertów w 15 miejscowościach.

W kwietniu 1988 r. dyrygentem po raz drugi został Kazimierz Bukat, który przygotował Chór do udziału w obchodach 900-lecia Uniwersytetu w Bolonii. Program koncertu w Bolonii obejmował 15 pozycji, w tym polską muzykę dawną, utwory C. Monteverdiego, J. S. Bacha, H. Purcella, S. Wiechowicza, K. Szymanowskiego, K. Pendereckiego. Zespół występował również m. in. w Noceto, Palestrinie oraz w Rzymie. W programie pobytu znalazł się także Watykan, gdzie w Bazylice św. Piotra Chór Akademicki UW śpiewał razem z Chórem Kaplicy Sykstyńskiej podczas mszy odprawianej przez Jana Pawła II.

Od września 1989 r. funkcję kierownika artystycznego i dyrygenta objął Andrzej Borzym. Na przełomie września i października zespół odwiedził Hiszpanię i Portugalię, korzystając z zaproszenia tamtejszych chórów. Repertuar obejmował utwory sakralne i świeckie takich kompozytorów jak: Wacław z Szamotuł, T. L. da Victoria, H. Purcell, A. Bruckner, T. Weelkes, J. del Encina, K. Szymanowski, S. Wiechowicz. Na przełomie grudnia 1990 i stycznia 1991 Chór odbył kolejne tournée po Włoszech. Trasa koncertowa wiodła m. in. przez Mantuę, Florencję, Rzym, Messynę, Salinę, a święta i sylwestra zespół spędził na Sycylii. Na repertuar wyjazdowy składały się następujące utwory: W. Byrd – Ave verum corpus, M. Zieleński – Vox in rama, R. Thompson – Alleluja, S. Rachmaninow – Tiebie pojem, K. Penderecki – Sicut locutus est, O. di Lasso – Echo, C. Debussy – Dieu! qu'il la fait bon regarder, F. Poulenc – La blanche neige, Belle et resemblante.

Jubileusz 70-lecia swojego istnienia, w kwietniu 1991 r. Chór uczcił koncertem w kościele św. Krzyża retransmitowanym przez II Program Polskiego Radia. Obok dotychczas wykonywanych utworów w programie znalazły się nowe pozycje a cappella: M. Flechy – La Negrina, G. Gabrielego – Hodie completi sunt, I. Strawińskiego – Pater noster, a ponadto Msza koronacyjna C-dur W. A. Mozarta.

W kolejnych latach Chór wykonał: Missa Brevis C-dur W. A. Mozarta, Messe de Requiem B. Faurégo, II Symfonia G. Mahlera, Wielka Msza c-moll i Requiem d-moll W. A. Mozarta, Pasja wg. Św. Jana J. S. Bacha w takich miejscach jak m. in.: Filharmonia Narodowa w Warszawie, Beetovenhalle w Bonn, we współpracy z zespołami: Collegium Musicum Uniwersytetu w Bonn, Orkiestrą Wiener Akademische Philharmonie, Orkiestrą Uniwersytetu w Utrechcie.

W październiku 1996 r. Andrzeja Borzyma zastąpiła na rok studentka roku dyplomowego Akademii Muzycznej w Warszawie, Elżbieta Siczek, która zajęła się kontynuacją przygotowań Chóru do jubileuszu 75-lecia. Podczas obchodów jubileuszowych odbył się m. in. koncert galowy w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego, gdzie oprócz programu a capella zespół wykonał Credo A. Vivaldiego z towarzyszeniem orkiestry Concerto Avenna. W tym samym roku Chór wziął udział w Międzynarodowym Festiwalu w Moguncji, gdzie wraz z różnymi chórami pięciokrotnie wykonał II Symfonię G. Mahlera pod dyrekcją Michaela Gielena oraz uczestniczył w obchodach 400-lecia stołeczności Warszawy i z tej okazji wykonał wspólnie z innymi chórami warszawskimi IX Symfonię L. van Beethovena pod dyrekcją Kazimierza Korda.

Na przełomie czerwca i lipca 1997 Chór wyjechał na trzytygodniowe tournée, obejmujące koncerty w Niemczech, Francji i Szwajcarii. Po rocznej przerwie na swoje stanowisko powrócił Andrzej Borzym, który poprowadził kolejny projekt muzyczny – Missa Brevis B-dur W. A. Mozarta (styczeń 1998). W kwietniu 1998 r. zespół zaprezentował się na I Festiwalu Chórów Uniwersyteckich Universitas Cantat w Poznaniu, a w maju wyjechał na Festiwal Kultury Polskiej Internationales Bodensee-Festival do Konstancji (Niemcy); tam, wspólnie z Chórem Uniwersytetu w Konstancji i orkiestrą tamtejszej filharmonii Chór wykonał Stabat Mater K. Szymanowskiego. W marcu 1999 r. wspólnie z Orkiestrą Collegium Musicum Uniwersytetu w Bonn wykonano dwukrotnie Męczeństwo św. Sebastiana C. Debussy'ego. Misterium zabrzmiało w kościele św. Anny oraz w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego (transmisja w II programie Polskiego Radia). W czerwcu 1999 zespół miał zaszczyt uczestniczyć w otwarciu i poświęceniu przez Ojca Świętego Jana Pawła II nowego gmachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego; na przełomie czerwca i lipca przyjął zaproszenie chórów hiszpańskich i koncertował z repertuarem a cappella w Madrycie i w Barcelonie.

W październiku 1999 r. Andrzeja Borzyma zastąpił Szymon Paczkowski. Pod jego kierownictwem Chór wykonał w grudniu 1999 r. trzy kantaty (I, IV i VI) z Weihnachts-Oratorium J.S. Bacha w Filharmonii Narodowej w Warszawie oraz w Nowej Bibliotece UW, Requiem G. Verdiego- m. in. w Filharmonii Berlińskiej w lutym 2000 r., w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego (transmisja w II programie Polskiego Radia) także w lutym 2000 r. oraz w Filharmonii w Las Palmas w kwietniu 2001 r. W maju 2001 r. Chór wykonał oratorium G. F. Haendla Juda Machabeusz w Filharmonii Narodowej w Warszawie.

Od listopada 2001 r. pełniącym obowiązki kierownika artystycznego i dyrygenta Chóru był Mariusz Orzełowski. W maju 2002 r. konkurs na  dyrygenta wygrała Irina Bogdanovich, która współpracowała z Chórem jako asystent dyrygenta od 1999 r. Już jako dyrygent i kierownik artystyczny przygotowała z Chórem w czerwcu 2002 r. Requiem W. A. Mozarta, które wykonano w Katedrze Oliwskiej. W lipcu 2002 r. Chór zajął III miejsce na  Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Chóralnej w Randers w Danii. Dwa miesiące później zespół wystąpił na festiwalu Wratislavia Cantans, wykonując IX Symfonię i Fantazję c-moll L. van Beethovena pod dyrekcją Jacka Kasprzyka. Chór powtórzył swój występ w Warszawie, na koncercie „Gwiazdy dla Europy”; grała orkiestra Sinfonia Varsovia, a dyrygował José Cura.

 W lutym 2003 roku chór był wykonał w gmachu Politechniki Warszawskiej „Carmina Burana” Carla Orffa. W kwietniu odbył się koncert a cappella w kościele ewangelicko-reformowanym w Warszawie. Wśród wykonanych utworów znalazły się m.in.: Bogorodice Diewo i Tiebie Pojem S. Rachmaninowa, pieśni kurpiowskie K. Szymanowskiego, Campana A. Koszewskiego i Elijah Rock. 3 maja, na obchody Święta Konstytucji, chór został zaproszony od Pałacu Prezydenckiego, gdzie wykonał Odę do Radości w wersji polskiej.
W Krakowie chór miał okazję zrewanżować się Chórowi UJ trzecim, ostatnim z serii wspólnych wykonań IX Symfonii L. van Beethovena.
.
W maju, z okazji 300-lecia miasta Sankt-Petersburga, chór z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej dał koncert w Filharmonii Petersburskiej,pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka. Wykonane zostały Exodus W. Kilara i kantata Aleksander Newski S. Prokofiewa. Podczas tygodniowego pobytu chór miał okazję wystąpić z gościnnym koncertem na Uniwersytecie Petersburskim, a także pokonać reprezentację tamtejszego chóru w meczu piłki nożnej.

Sezon 2003/04 chór zainaugurował we Wrocławiu wykonaniem Stworzenia świata J. Haydna wspólnie z wrocławskim chórem Gaudium i akademicką orkiestrą symfoniczną.
30 listopada, z okazji Święta Uniwersytetu Warszawskiego chór przygotował widowisko będące zwieńczeniem wielomiesięcznej wytężonej pracy wszystkich chórzystów – projekcję filmu S. Eisensteina Aleksander Newski z wykonaniem na żywo muzyki przez chór i orkiestrę. Współwykonawcami byli Warszawski Chór Międzyuczelniany i Orkiestra Polskiego Radia. Dyrygowała Irina Bogdanovich.

 

Tekst:
Janka Surowiec, Krzysztof Rostowski


Tekst napisano przy wykorzystaniu książki:
"Gaudeamus - 80 lat Chóru Akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego"

Zdjęcia:
archiwum chóru, Maciej Urlich